سلامت نیوز: هواپیماها به زمین نشستند، اتومبیل‌ها در خانه‌ها پارك شدند و دود غلیظ كارخانه‌ها كمتر شد، شیوع ویروس كرونا در جهان در نخستین روزهای اعمال محدودیت‌های تردد با یك دستاورد جدید مواجه شد: كاهش قابل ملاحظه انتشار گازهای گلخانه‌ای.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد، در آستانه سال نو چینی و حوالی ماه فوریه سال گذشته، چین با انتشار تصاویر ماهواره‌ای از شهرهای صنعتی خود بسیاری از فعالان و كارشناسان محیط‌زیستی را شگفت‌زده كرد، تنها اندك زمانی پس از آغاز قرنطینه گسترده در این كشور، انتشار گازهای كربنیك در چین حداقل 25 درصد كاهش یافت، رقمی كه معادل 6 درصد كاهش در انتشار گازهای گلخانه‌ای در سطح جهان بود.
متعاقب كاهش ترددهای بین شهری و كشورها، كارشناسان و دغدغه‌مندان گرمایش جهانی خوشبین بودند كه یكی از آثار مثبت شیوع ویروس كرونا در جهان می‌تواند كاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای باشد، یا به عبارتی دیگر، شیوع كرونا فرصتی كوتاه را برای تنفس زمین فراهم كرده است. اما آیا شیوع گسترده ویروس كرونا در جهان می‌توانست فرصتی واقعی با تاثیرات قابل توجهی برای تنفس زمین به وجود بیاورد؟ آیا شیوع این ویروس می‌توانست كیفیت هوای كلانشهرهای بزرگ جهان را بهبود بدهد؟ بهرغم تمام تغییر موقتی كه در این مدت در ارتباط با آلودگی هوا، گرمایش جهانی و انتشار گازهای گلخانه‌ای متاثر از همه‌گیری جهانی رخ داده است، كارشناسان جهان تاثیر شیوع كرونا بر تغییر اقلیمی را بسیار ناچیز می‌دانند و می‌گویند كه اگر قرار است همچنان سیاره زمین محیطی برای زندگی نسل‌های بشر باشد، اگر قرار است با كنترل دمای زمین از وقوع فاجعه‌های زیست‌محیطی در آینده جلوگیری شود، نباید به مدت محدود همه‌گیری كرونا امیدوار ماند، چاره همان راهكارهای پایداری است كه سال‌هاست از سوی محققان محیط‌زیست به دولتمردان بارها گفته می‌شود: حذف سوخت‌های فسیلی و جایگزین كردن انرژی‌های تجدیدپذیر.
آلودگی و مرگ
درك آثار گرمایش جهانی و عواقب آن در آینده بر زندگی انسان‌ها شاید امر محسوسی نباشد، اما بوی بد شهر، آسمان تیره و غبارآلود برای تمام شهروندان یك شهر قابل رویت و درك است. بهرغم اعمال محدودیت‌های شدید طی دو هفته گذشته در تهران و كاهش ترددهای بین شهری، همچنان شهر تهران با بوی بد مواجه بود، این بوی بد، به بیان ساده ناشی از سوخت مازوت در نیروگاه‌های تولید برق است و تا زمانی كه سوخت فسیلی با سوخت پاك جایگزین نشود، تولید برق تهران به بهای بوی بد شهر، افزایش آلودگی هوا و ذرات معلق در هوا خواهد بود، ذراتی كه مستقیما در افزایش نرخ مرگ و میر ناشی از شیوع ویروس كرونا موثر هستند. «مركز اقلیم، سلامت و محیط‌زیست جهانی» دانشگاه هاروارد در گزارشی با عنوان «ویروس كرونا و آلودگی هوا» به صورت متمركز نتایج تحقیقات این مركز را در ارتباط با آثار متقابل شیوع ویروس كرونا و آلودگی هوا بر سلامت مردم منتشر می‌كند و از این طریق، پیامدهای وابستگی به سوخت‌های فسیلی را بر سلامت مردم متذكر می‌شود.
طبق آخرین اطلاعات منتشر شده در این گزارش، افرادی كه در مكان‌هایی با كیفیت سلامت پایین هوا زندگی می‌كنند، فارغ از سایر متغیرهای اثرگذار از جمله وضعیت شرایط بهداشتی موجود، وضعیت اقتصادی و دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی با احتمال بیشتری از مرگ و میر مواجه هستند. پژوهش این مركز نشان می‌دهد كه این خطر بیش از همه متوجه كارتن‌خواب‌هایی است كه تمام ساعات روز را در مراكز شهر با نرخ آلودگی هوای بالا می‌گذرانند، دسترسی به فضای خانه و سیستم تصفیه هوا ندارند و احتمالا دخانیات مصرف می‌كنند، در این نمونه‌ها، آلودگی هوا نرخ مرگ و میر بر اثر ابتلا به ویروس كرونا را افزایش می‌دهد. یكی از پژوهش‌هایی كه این یافته را تایید می‌كند، مقاله‌ای با عنوان «مواجهه با آلودگی هوا و مرگ و میر ناشی از ویروس كرونا در ایالات متحده امریكا» است كه نشان می‌دهد تنها اندكی افزایش تماس در طولانی مدت با ذرات معلق (كوچك‌تر از 2.5 میكرومتر) هوا، معادل بالا رفتن نرخ مرگ و میر ناشی از ابتلا به ویروس كروناست. علاوه بر این، پژوهش دیگری در سال 2015 در این مركز منتشر شده است كه ثابت می‌كند چند ویروس، از جمله ویروس‌های آدنو و آنفلوآنزا به ذرات معلق آلودگی هوا می‌چسبند و در فضا منتشر یا جابه‌جا می‌شوند.
این مقاله نشان داده است كه ذرات معلق هوا ناشی از آلودگی هوا احتمالا در شیوع آنفلوآنزای مرغی در سال 2015 در امریكا تاثیر داشته‌اند. عباس شاهسونی، رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت نیز پیش از این با توجه به نتایج پژوهشی كه در بازه زمانی اسفند تا شهریور ماه صورت گرفته، عنوان كرده است كه ذرات معلق هوا تا 6 درصد، ازن تا 7 درصد و دی‌اكسید نیتروژن تا 15 درصد باعث افزایش مرگ‌و‌میر ناشی از ابتلا به كرونا می‌شوند. بسیاری از فعالان محیط‌زیست امیدوارند با استفاده از فرصت همه‌گیری كرونا و جلب‌توجه عمومی نسبت به تاثیر آلودگی هوا بر افزایش نرخ مرگ و میر، بار دیگر ضرورت استفاده از انرژی‌های سبز را به خواست عمومی مردم بدل كنند؛ انرژی‌هایی كه علاوه بر كاهش قابل توجه آلودگی هوا، در كاهش گرمایش جهانی و تغییر اقلیم موثر هستند.
شیوع كرونا، فرصتی برای اجرای معاهده پاریس
افزایش استفاده از دوچرخه در سطح شهرها، كاهش پروازهای بین‌المللی و كاهش سطح تولید كارخانه‌ها متعاقب شیوع كرونا در جهان یكی از آرزوهای دیرینه محققان و فعالان حوزه محیط‌زیست را برآورده كرد: كاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای. «نیك واتس»، مدیر ارشد پایداری اقلیم در سرویس سلامت همگانی انگلستان (NHS) و یكی از نویسندگان سالنامه «شمارش معكوس سلامتی و تغییر اقلیمی»، منتشر شده توسط ژورنال «لانست»، در آخرین گفت‌وگوی خود به «گاردین» گفته است كه شیوع ویروس كرونا فرصتی را برای كشورهای مختلف فراهم كرده است كه بتوانند از نظر زیست‌محیطی مسوولیت‌پذیرتر باشد. توافق پاریس كه ذیل چارچوب پیمان‌نامه سازمان ملل در تغییر اقلیم (UNFCCC) در سال 2015 با تعهد 195 كشور و با هدف پایین نگه داشتن دمای كره زمین تا زیر 1.5 درجه سانتیگراد نسبت به سطح آن قبل از صنعتی شدن تصویب شده، كشورهای متعهد را موظف كرده است تا از سال 2020 تا 2030 انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را سالانه 7.6 درصد كاهش دهند؛ امری كه به‌زعم دانشمندان ضروری و ناگزیر است، زیرا در غیر این صورت عواقب بعدی تغییر اقلیمی و افزایش دمای زمین برای انسان‌ها «فاجعه‌بار» خواهد بود.
طبق گزارش سال 2020 سالنامه «لانست» در ارتباط با سلامت و تغییر اقلیمی، بحران‌های آب و هوایی در شیوع بیماری‌های عفونی پیش از این موثر بوده‌اند، این گزارش با مطالعه شیوع بیماری‌های عفونی مثل كووید 19 و تغییر آب و هوایی می‌نویسد كه تجربه فاجعه‌بار شیوع ویروس كرونا در كشورهای جهان منجر به ملاحظه بیشتر دولت‌ها در آینده به منظور كاهش تكرار چنین همه‌گیری‌ها خواهد شد. به همین دلیل، اولویت‌بندی در مورد بحران آب‌و‌هوا برای رسیدن به این هدف اهمیتی بیش از پیش خواهد داشت. بهرغم این تصویر كلی و امیدواری برای استفاده از فرصت شیوع كرونا برای تحقق هرچه بهتر توافق پاریس، گاردین از نتایج یك نظرسنجی اطلاع می‌دهد كه می‌گوید: «بهرغم انتظار، پس از پایان همه‌گیری كرونا با انفجار تردد مواجه خواهیم شد، حتی اگر قریب به اتفاق مردم مسوولیت انسانی خود را در قبال بحران تغییر اقلیمی بپذیرند، باز هم از خانه خارج خواهند شد و بیشتر در سطح شهر تردد خواهند كرد.» نظرسنجی گاردین این هشدار را می‌دهد كه بدون دخالت دولت‌ها، عطش مردم برای سفر بیشتر می‌تواند فرصت شكل گرفته برای تحقق و نتیجه دادن توافق پاریس را تضعیف كند. گاردین در این نظرسنجی كه با مشاركت حدد 26 هزار نفر از 25 كشور جهان در ماه‌های ژوئن و آگوست سال 2020 صورت گرفته است، نشان می‌دهد كه كشورهای صاحب نفت، كمترین مسوولیت‌پذیری را نسبت به افزایش آلودگی هوا و تغییر اقلیمی می‌پذیرند.
شیوع كرونا گرچه توانسته است برای مدتی به كاهش سفرهای هوایی كه خود یكی از مهم‌ترین عوامل افزایش آلودگی هواست، كمك كند اما نتایج نظرسنجی گاردین نشان می‌دهد كه جز چند كشور محدود مثل انگلیس، آلمان، ایتالیا و هند شركت‌كنندگان از سایر كشورهای جهان اظهار كرده‌اند كه پس از پایان همه‌گیری كرونا سفرهای هوایی خود را افزایش خواهند داد. این وضعیت در تمایل بیشتر مردم برای استفاده از خودروهای شخصی و در نتیجه مصرف سوخت بیشتر نیز صادق خواهد بود. قریب به اتفاق شركت‌كنندگان در این نظرسنجی اعلام كرده‌اند كه پس از پایان همه‌گیری، با استفاده از اتومبیل‌های شخصی به سفر خواهند رفت، همین امر است كه منجر به انتشار یك هشدار می‌شود: «اگر دولت‌ها برای پس از كرونا، برنامه یا برای تنظیم سفرهای هوایی و سفرهای زمینی نداشته باشند، آلودگی هوا بیش از پیش شهرهای جهان را در برخواهد گرفت.»
تاثیری ناچیز
17 درصد كاهش روزانه انتشار دی‌اكسید كربن در جهان پس از همه‌گیری كرونا یكی دیگر از عجایبی بود كه متعاقب شیوع كووید 19 محقق شد. یكی از تحقیقات منتشر شده در ماه مه سال 2020 نشان می‌داد كه انتشار روزانه دی اكسید كربن در جهان پس از همه‌گیری كرونا تا اوایل آوریل 17 درصد كاهش یافته است و همین امر می‌تواند منجر به كاهش انتشار سالانه 7 درصد دی‌اكسید كربن شود؛ كاهشی معادل بزرگ‌ترین كاهش در انتشار گازهای گلخانه‌ای پس از جنگ جهانی دوم. این پژوهش برخلاف آمار شگفت‌انگیز خود كه عمدتا ناشی از كاهش استفاده از وسایل حمل‌و‌نقل هوایی و شخصی و كاهش فعالیت مراكز صنعتی بود، پس از مدتی با یك سوال بزرگ مواجه شد، آیا این نتایج پایدار خواهند بود؟ دو ماه پیش، گاردین در گزارشی با استناد به یك پژوهش می‌نویسد كه اگرچه حجم انتشار گازهای گلخانه‌ای به صورت موقت در برخی كشورهای جهان كاهش یافته، اما سهم این كاهش در بحران تغییر اقلیمی جهان بسیار ناچیز است، به عبارتی دیگر، این كاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تا سال 2030 صرفا منجر به كاهش یك‌صدم درجه سانتیگراد از گرمایش جهانی خواهد شد. این پژوهش كه بر مبنای داده‌های به دست آمده از گوگل و اپل بر مبنای جابه‌جایی كاربران در دانشگاه لید و طبق الگوی سفر از 123 كشور جهان صورت گرفته است، نشان می‌دهد كه این كشورها در شكل‌گیری 99 درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای سهیم هستند. محققان با بررسی آمار به دست آمده از نتایج این پژوهش مشخص كرده‌اند كه انتشار دی‌اكسید كربن در آوریل سال 2020 نسبت به سال پیش 25 درصد و اكسیدهای نیتروژن 30 درصد كاهش یافته است. این تغییرها نشان می‌دهد كه تغییر رفتار مردم در بازه كوتاه‌مدت می‌تواند تفاوت قابل ملاحظه‌‌ای را در انتشار گازهای گلخانه‌ای به وجود بیاورد، اما این تغییرات پایدار نیستند. برای رسیدن به چنین نتایجی در یك شكل پایدار، چاره‌ای جز اتخاذ همان رویكردهای قدیمی نیست: توسعه حمل و نقل سبز در شهرهای جهان، احداث ساختمان‌های سبز، جایگزین كردن سوخت‌های فسیلی با انرژی‌های تجدیدپذیر.
در این پژوهش آمده است: تاثیر همه‌گیری كرونا و اعمال محدودیت رفت‌و‌آمد در شهرهای جهان در قیاس با تاثیر اقتصادی كه بر پایه منابع انرژی تجدیدپذیر بنا شده باشد ناچیز است، اگر چنین تغییری در جهان رخ دهد، می‌توان تا سال 2050 شاهد كاسته شدن 3 دهم درجه سانتیگراد از دمای زمین بود. بهرغم خوش‌بینی‌هایی كه پیش از این در ارتباط با تاثیر همه‌گیری كرونا بر تغییر اقلیمی و گرمایش جهانی پیش‌بینی شده بود، حالا پژوهش‌های متعددی تاكید می‌كنند كه نباید به این آثار موقت چندان دل بست، جهان پس از شیوع همه‌گیری كرونا با همان گازهای گلخانه‌ای خود تنها خواهد ماند و تا زمانی كه دولت‌ها خود را موظف به ایجاد یك تغییر واقعی در منابع سوخت خود نكنند، همه‌گیری‌های بعدی نیز روند پرشتاب گرم شدن زمین را دگرگون نخواهند كرد.
شیوع كرونا گرچه توانسته است برای مدتی به كاهش سفرهای هوایی كه خود یكی از مهم‌ترین عوامل افزایش آلودگی هواست، كمك كند، اما نتایج نظرسنجی گاردین نشان می‌دهد كه جز چند كشور محدود مثل انگلیس، آلمان، ایتالیا و هند شركت‌كنندگان از سایر كشورهای جهان اظهار كرده‌اند كه پس از پایان همه‌گیری كرونا سفرهای هوایی خود را افزایش خواهند داد. این وضعیت در تمایل بیشتر مردم برای استفاده از خودروهای شخصی و در نتیجه مصرف سوخت بیشتر نیز صادق خواهد بود.
نظر شما